Cirkels

Vergadertijgers als we zijn in het onderwijs kennen we het verschijnsel allemaal: de cirkelredenering. Van deze argumentatietruc onderscheid ik twee vormen: de cirkelredenering in enge en in ruime zin. Op de laatste word ik door een collega wel eens gewezen tijdens een wekelijks overleg dat ik in een bepaald gremium, dat ik uit kiesheid niet nader zal aanduiden, voer. Ik begin echter met de eerste vorm.

In de eerste vorm van cirkelredenering zit de conclusie al verstopt in de premisse. Een voorbeeld. Voormalig CDA-leider Maxim Verhagen zei tijdens de geruchtmakende ledenvergadering in 2010, waarin bij wijze van plebisciet besloten werd om met de PVV in zee te gaan; Wilders zou het kabinet Rutte/Verhagen gedogen: “Het CDA is en blijft een partij van het politieke midden, dus kan de nieuwe regering niet rechts zijn.” 

Andere voorbeelden.
Ik ben de baas omdat ik het hier voor het zeggen heb.
Natuurlijk had ik er een reden voor, want anders had ik het niet gedaan.
Ik heb dat niet gestolen, want ik ben geen dief.
God bestaat omdat het in de bijbel staat, en wat in de bijbel staat is waar omdat het Gods woord is.

De argumentatieleer beschouwt de cirkelredenering als een drogreden. Hiervan zijn er tientallen. Bijvoorbeeld: de generalisatie (Grieken zijn niet te vertrouwen.), op de man spelen (Wat weet jij nou van literatuur!), jij-bakken (Nee, jij dan, etc.!), hellendvlakredenering (Alle alcoholisten zijn ooit met limonade begonnen.) 

De ruimere vorm van cirkelredenering is moeilijker te herkennen. In vergaderingen die uitlopen vooral doet zich het verschijnsel voor. Dat gebeurt dan in de vorm van het telkens hernemen van argumenten die inmiddels al eerder genoemd zijn. En daar dan al dan niet bewust op aansturen. We zijn dan vaak ook nog zo netjes dat we ons dit laten gebeuren. Doortastend optreden van de voorzitter en alertheid van de deelnemers aan de vergadering kunnen dit euvel voorkomen. Oud-premier Joop den Uijl was berucht om deze vergadertactiek. Hij bleef vaak net zolang hameren op zijn eigen argumentatieve gelijk, - collega-politici vonden hem een echte drammer -, dat zijn moe gebeukte opponenten uiteindelijk maar toegaven. Mede vanwege het inmiddels vergevorderde nachtelijk uur.